Είμαι Νεοζηλανδός, έφτασα πρόσφατα στην Ελλάδα και σκοπεύω να εγκατασταθώ εδώ με την Ελληνίδα σύντροφό μου. Έφτασα μία εβδομάδα πριν ο κορονοϊός καταλάβει τη χώρα, οπότε η εμπειρία μου για τον ελληνικό πολιτισμό κατά την ενδιάμεση περίοδο περιορίστηκε από τους εγκλεισμούς και τις προφυλάξεις για την υγεία. Μετά τον εμβολιασμό, αρχίζουμε να απομακρυνόμαστε από την απομόνωση και να ασχολούμαστε και πάλι με την ζωή και τον πολιτισμό στην Ελλάδα. Πρόσφατα ολοκληρώσαμε μια δεκαήμερη επίσκεψη στο νησί της Τήνου, εν μέρει για να αρχίσουμε να ξεδιπλώνουμε τις ρουτίνες που δεν έχουμε ασκήσει από τότε που έφτασε ο ιός.
Σε ένα περίπατό μας που ξεκίνησε από τη θάλασσα ένα ζεστό πρωινό της αρχής του καλοκαιριού, φτάσαμε, ανεβαίνοντας το πέτρινο καλντερίμι, στο χωριό Πύργος στη βορειοανατολική Τήνο. Ο Πύργος είναι ένας πολιτιστικός και καλλιτεχνικός κόμβος, όχι μόνο της Τήνου, αλλά και της Ελλάδας και της Ευρώπης. Η είσοδος του χωριού από το μονοπάτι, παρείχε μαγευτική θέα σε λευκά και μπλε κυβιστικά κυκλαδικά σπίτια στα οποία κυριαρχούσαν οι θολωτές οροφές των εκκλησιών. Οι υποσχέσεις της μακρινής θέας τιμήθηκαν από το ίδιο το χωριό και όταν φτάσαμε στην πλατεία του, μπορέσαμε να αισθανθούμε την ιδιαίτερη ενέργεια που εκπέμπει. Είχαμε διαβάσει για την πολιτιστική σημασία του χωριού και αποφασίσαμε να επισκεφτούμε μερικά από τα αξιοθέατά του. Ένα από αυτά ήταν η Σχολή Καλών Τεχνών του Πύργου. Δεν είχαμε ενημερώσει τους υπεύθυνους για την επίσκεψή μας. Μπήκαμε αυθόρμητα με την ελπίδα να δούμε και να βιώσουμε κάτι από την έμπνευση που επικρατεί μέσα στους χώρους μιας τέτοιας σχολής.
Καθώς τριγύριζα μέσα στην αυλή, σε μια περιοχή όπου αποθηκεύονταν ακατέργαστα τεμάχια μαρμάρου, κυρίως ανέγγιχτα από τη σμίλη, ένας άντρας με πλησίασε κι εγώ έψαξα για κάποιες κατάλληλες λέξεις στα ελληνικά. “Συγγνώμη, αλλά σας πειράζει αν κοιτάξω γύρω από τους χώρους της Σχολής;”. Με κοίταξε στα μάτια και είπε στα αγγλικά: «Φυσικά, αλλά εξαιτίας του κορονοϊού, παρακαλώ μείνετε έξω. Από που είστε;”. Και επέμεινα με τα στοιχειώδη ελληνικά μου, απαντώντας: “Νεα Ζηλανδία”. «Αχχ…» είπε, «Αοτεαρόα». Σαν να με χτύπησε κεραυνός! Αυτός ο άνθρωπος είχε ευρεία γνώση και πολιτιστική κατανόηση. Έχοντας μείναι άφωνος από το δέος, η έλλειψη ανταπόκρισής μου είχε ως αποτέλεσμα το τέλος αυτού που μπορεί να ήταν μια εμπνευσμένη συνάντηση.
Ο άντρας από τον Πύργο, σε ένα απομονωμένο χωριό της Τήνου, γνώριζε το ιθαγενές όνομα των Μάορι για την μακρινή πατρίδα μου. Στα Μάορι, Αοτεαρόα σημαίνει «Γη του μεγάλου λευκού σύννεφου».
Για μένα τουλάχιστον, αυτή ήταν μια πολύ σημαντική στιγμή που με έκανε να ξανασκεφτώ τις ευρύτερες πτυχές και σχέσεις μεταξύ του ελληνικού πολιτισμού και εκείνου των Μάορι. Αν και δεν είμαι ειδικός σε κανέναν από τους εν λόγω πολιτισμούς, έχω εντοπίσει αρκετούς παραλληλισμούς μεταξύ τους. Η σχέση, για παράδειγμα, των ανθρώπων με τον Θάνατο και ο τρόπος με τον οποίο οι δύο λαοί βιώνουν το Πένθος και τον Θρήνο έχουν ισχυρά κοινά στοιχεία. Η Γενεαλογία, λέξη ελληνική, με την αντίστοιχη στα Maori να είναι ‘Whakapapa’, έχουν βαθιές ρίζες και στους δύο κόσμους. Τα άτομα και στους δύο πολιτισμούς προσδιορίζονται θεμελιακά από την οικογενειακή καταγωγή και τον τόπο, και μοιράζονται μια βαθιά ανάγκη να αναγνωρίσουν τι προηγήθηκε. Και οι δύο πολιτισμοί συγκροτούνται (και μερικές φορές πολώνονται) από βαθιούς οικογενειακούς δεσμούς.
Επιπλέον, ο ελληνικός πολιτισμός και εκείνος των Μάορι, υποστηρίζονται από τον Μύθο. Ο Μύθος παρουσιάζεται μέσω συστοιχιών Θεών με σαφώς καθορισμένες γενεαλογίες και ιεραρχία και από μια ποικιλία μυθικών πλασμάτων – όπου όλα σχετίζονται με τη Φύση και τις φυσικές δυνάμεις. Το Wairua (Ψυχή στα ελληνικά) είναι ένα κεντρικό στοιχείο του κόσμου των Μάορι, όπως ήταν σαφώς στην αρχαία Ελλάδα, και έχει ισχυρή παρουσία στην τέχνη τους. Μια άλλη ομοιότητα είναι η έκφραση ενός ευρέος φάσματος συναισθημάτων μέσω του χορού και του τραγουδιού. Και, φυσικά, το φαγητό παίζει σημαντικό ρόλο σε καθέναν από αυτούς τους δύο πολιτισμούς. Επιπλέον, η σχέση με τη θάλασσα που είχε η Ελλάδα εδώ και χιλιετίες αντικατοπτρίζεται από μια παρόμοια σχέση στον κόσμο των Μάορι. Έλληνες και Πολυνήσιοι πραγματοποίησαν επικά θαλάσσια ταξίδια με μικρά πλοία σε διαφορετικές θάλασσες κατά τη διάρκεια παρόμοιας χρονικής περιόδου. Εξερεύνησαν τις αντίστοιχες θάλασσές τους σε ταξίδια ανακάλυψης, εμπορίου και αποικισμού. Τόσες πολλές ομοιότητες!
Επειδή η Τέχνη είναι ένα σημαντικό πνευματικό προϊόν κάθε πολιτισμού, αυτές οι σκέψεις με κάνουν να αναρωτιέμαι για την πιθανή γονιμότητα μιας καλλιτεχνικής σύντηξης μεταξύ της ελληνικής τέχνης και εκείνης των Μάορι.
Η τέχνη των Μάορι χαρακτηρίζεται από τολμηρά γλυπτα κυρίως σε ξύλο (whakairo), αλλά και οστά, πίνακες ζωγραφικής και ύφανση με ισχυρές γραμμικές και στρογγυλεμένες μορφές. Υπάρχει ένα συνεχές ενδιαφέρον για τη διατήρηση και ανάπτυξη αυτών των μορφών στην κοινότητα των Μάορι. Ως Νεοζηλανδός, ο οποίος είχε το προνόμιο να αλληλεπιδράσει και να αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με τους Μάορι και τον πολιτισμό τους, αυτές τις αξίες τις έχω μέσα στην καρδιά μου. Η σχολή του Πύργου διατηρεί ελληνικές τεχνικές και στιλ γλυπτικής από μάρμαρο, διδάσκοντάς τες σε ταλαντούχους νέους καλλιτέχνες. Αυτοί οι μαθητές θα αναπτύξουν αναμφίβολα νέους τρόπους έκφρασης των πολιτιστικών τους θεμελίων. Αλλά από πού θα αντλούσαν οι νέοι και ταλαντούχοι καλλιτέχνες την τέχνη τους εάν είχαν εκτεθεί παράλληλα σε μορφές τέχνης προερχόμενες από έναν αρχαίο πολιτισμό που αναπτύχθηκε στους αντίποδες; Μπορώ μόνο να φανταστώ. Ανεξάρτητα από το μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα μιας τέτοιας σύντηξης, πιστεύω ότι τα οφέλη της αμοιβαίας έκθεσης στις πολιτιστικές ρίζες μπορούν να οδηγήσουν μόνο σε κοινές ανταμοιβές.
Αυτές οι γενικές ιδέες πιθανώς να μην είναι μοναδικές και ίσως κάποια μορφή αλληλεπίδρασης μεταξύ της ελληνικής και μάορι τέχνης να έχει ήδη πραγματοποιηθεί. Εάν ναι, πού θα μπορούσα άραγε να δω τα αποτελέσματα; Και ποιά οφέλη προήλθαν από αυτό το πάντρεμα; Υποψιάζομαι ότι ο άντρας που γνώρισα στον Πύργο έχει τις απαντήσεις σε μερικές από τις ερωτήσεις μου. Αν όμως όχι, γιατί να μην πραγματοποιήσουμε ένα τέτοιο ταξίδι όλοι μαζί;
John Begg
https://lexi-logos.gr/o-anthropos-apo-ton-pyrgo/
The Man from Pyrgos
I am a New Zealander, recently arrived in Greece intending to settle here with my Greek partner. I arrived the week before coronavirus took a hold of the country, so my experience of Greek culture during the intervening period has been limited by lockdowns and health precautions. Following vaccination, we are starting to move out of self-isolation and to engage with Greek life and culture. We recently completed a ten-day visit to Tinos Island, partly to start unravelling the routines we have practiced since the virus arrived.
On a walk from the sea on a hot, early summer’s morning we arrived at the village of Pyrgos in northeastern Tinos. Pyrgos is a cultural and artistic hub, not only of Tinos, but also of Greece and Europe. The walking track near the entrance to the village provided captivating views of white and blue cubist Cycladian houses dominated by the domed rooves of churches. The promises of distant views were honoured by the village itself, and by the time we reached the village square we could feel a special energy. We had read of the cultural importance of the village and had decided to visit some of its highlights. One of these was the School of Fine Arts of Pyrgos in Tinos. We had not booked a visit but entered anyway in the hope of seeing and experiencing something of the inspiration within its grounds.
I walked around the grounds to an area where raw blocks of marble were stored, mostly untouched by the chisel. As I looked, a man approached and I searched for some suitable words in Greek and said “Συγνωμη, αλλά σας πειράζει αν κοιτάξω γύρω από τους χώρους του σχολείου;”. He looked me in the eye and said in English “Of course, but because of coronavirus, please stay outside. Where are you from?”. I persisted with my rudimentary Greek, replying “Νεα Ζηλανδία”. “Ahhh…” he said, “Aotearoa”. I was struck dumb! Τhis man had broad knowledge and cultural understanding. Tongue-tied and in awe, my lack of response resulted in the end of what may have been an inspirational encounter.
The man from Pyrgos, an isolated village on Tinos Island, knew the indigenous Maori name for my distant home country. In Maori, Aotearoa literally means “Land of the long white cloud”.
For me at least, this was a very important moment, and since, I continue to reflect on broader aspects and relationships between Greek and Maori cultures. While not an expert on either culture, I have many times thought of parallels between them. The relationship with Death (Θάνατος) and the way people experience Mourning and Lament (Πένθος και Θρήνος), have strong elements in common. Genealogy, a Greek word, and its Maori equivalent, Whakapapa, has deep roots in both worlds. Individuals in both cultures identify themselves fundamentally by family ancestry and place, and share a deep need to acknowledge what went before. Both cultures are held together (and sometimes polarised) by family ties. Further, Greek and Maori cultures are underpinned by Myth (Μύθος). Myth is presented through arrays of Gods with clearly defined lineages and hierarchy and by a variety of mythical creatures – all associated with Nature and natural forces. Wairua (Ψυχή in Greek) is a central element of the Maori world, as it clearly was in ancient Greece, and has a powerful presence in Maori art. Other similarities include the expression of a wide range of emotions though dance and singing, and the important role that food plays in each culture. Finally, the relationship with the sea that Greece has had for millennia is mirrored in the Maori world. Greeks and Polynesians undertook epic sea voyages in small ships in different oceans during a similar time period. These seafarers explored their respective oceans in voyages of discovery, trade and colonisation. So many similarities!
Because Art (Τέχνη) is an important spiritual product of each culture, these thoughts make me wonder about the potential fertility of an artistic fusion between Greek and Maori art.
Maori art is characterised by bold wood and bone carvings (whakairo), paintings and weaving involving powerful linear and rounded forms. There is a continuing interest in preserving and developing these forms in the Maori community. As a New Zealander, who has been privileged to interact and develop strong links to Maori people and their culture, these values are close to my heart. The Pyrgos school preserves Greek techniques and styles of marble carving by teaching them to talented young artists. These pupils will undoubtedly develop new ways of expressing their cultural foundations. But where would the young and talented artists take their art if exposed to parallel art forms from cultures from the opposite side of our planet? I can only imagine. Regardless of the long-term outcome of such a fusion, I feel that the benefits of mutual exposure to cultural roots can only result in common rewards.
These rambling ideas are probably not unique and it is possible that some level of interchange between Greek and Maori art has already taken place. If so, where can I find the results? And if so, what benefits accrued from it? I suspect the man I met at Pyrgos has the answers to some of my questions. But if not, why not undertake such a trip together?
John Begg
